Jak pomóc pacjentowi z dyzartią?
Dyzartria to zaburzenie mowy, w którym pacjent ma trudności z wypowiadaniem dźwięków, a także utrzymaniem elementów prozodycznych języka, takich jak: rytm, tempo mowy, akcent oraz intonacja. Dyzartia może zostać nabyta w wyniku np. udaru mózgu, nowotworów, chorób neurodegeneracyjnych i wielu innych, które doprowadzają do uszkodzeń w obrębie struktur układu nerwowego odpowiedzialnych za ruchowy aspekt mowy.
W jaki sposób mogą objawiać się dyzartryczne zaburzenia w mowie?
Niewyraźną mowę- pacjent ma trudności z wyraźnym wypowiadaniem słów. Może to obejmować niewłaściwe wymawianie głosek, sylab lub całych wyrazów.
Zmienioną głośność mowy- głos pacjenta może stać się cichy lub zbyt głośny.
Zaburzenia tempa mówienia- pacjent może mówić bardzo szybko lub wolno.
Monotonność głosu - głos może być pozbawiony intonacji. Brakuje wtedy u pacjenta emocjonalnego przekazu wypowiedzi.
Trudności z oddechem- tj. trudności z utrzymaniem równowagi oddechowej podczas mówienia, w wyniku czego może dochodzić do przerw w mówieniu lub braku odpowiedniej pauzy między słowami.
Jakie są przyczyny dyzartii?
Dyzartia może przyjmować różne formy w zależności od przyczyny i rodzaju samego uszkodzenia.
Jakie są rodzaje dyzartii?
Wśród typów dyzartii wyróżnia się:
Dyzartię spastyczną - objawiającą się głównie poprzez trudności artykulacyjne. Mowa pacjenta jest wtedy „sztywna”, przerywana i szybka. Głos natomiast zazwyczaj jest chrapliwy i napięty.
Dyzartię wiotką (hipotoniczną) - objawia się osłabieniem mięśni. Mowa pacjenta jest wtedy zazwyczaj słaba, miękka i cicha.
Dyzartię ataktyczną - objawia się głównie poprzez trudności z kontrolowaniem precyzji artykulacji, co prowadzi do nieregularnego rytmu mowy.
Dyzartię hipokinetyczną - najczęściej związana jest z chorobą Parkinsona. Przejawia się poprzez wolne tempo mowy, obniżoną siłę głosu. Często pojawia się cicha i monotonna artykulacja oraz trudności z tzw. inicjowaniem mowy.
Dyzartię hiperkinetyczną - objawia się niekontrolowanymi, mimowolnymi ruchami, które wpływają na mowę, w efekcie czego sama mowa staje się szybka, nieregularna, przerywana.
Dyzartię mieszaną - jest to połączenie różnych typów dyzartii.
Jaki jest cel terapii dyzartii?
Głównym celem terapii dyzartrii jest poprawa zrozumiałości wypowiedzi pacjentów lub rozwinięcie sprawności umożliwiających budowanie wypowiedzi zrozumiałych dla otoczenia (jeśli chodzi o pacjentów niemówiących).
Postępowanie logopedyczne zależne będzie od postawionej przez logopedę diagnozy (typ dyzartrii, współwystępujące dysfunkcje, oczekiwania pacjenta itd.) – różni pacjenci różne terapie.
Jakie mogą być przykładowe ćwiczenia dla osoby z dyzartią?
W zależności od występujących u pacjenta trudności przedstawiamy przykładowe ćwiczenia:
Ćwiczenia oddechowe:
Pogłębianie wdechu – przenoszenie kawałków papieru słomką (wdech; wargi trzymają słomkę) w wyznaczone miejsce;
Zwiększanie siły wydechu – robienie baniek mydlanych, w ten sposób, aby każda była coraz większa;
Wydłużanie fazy wydechowej – metoda lax vox. Do tej metody potrzebna będzie silikonowa rurka oraz półlitrowa butelka do połowy wypełniona wodą. Rurka powinna mieć 10 mm średnicy i 35 cm długości. Rurkę zanurza się na głębokość 1-2 cm w butelce z wodą, chwyta się ją wargami i wykonuje wydechy. Kolejno można dodawać wydech z fonacją głoski u (ciągle, pulsacyjnie, ze zmianą wysokości dźwięku);
Ćwiczenia fonacyjne:
Zwiększanie siły głosu – podczas wydechu można wypowiadać ciągi różnych sylab – jedna na poziomie zwykłej rozmowy, a druga głośno (np. ba, BO, bu, BE, by, BI);
Wydłużanie czasu fonacji – technika mormorando (tzw. mruczenie). Przy zamkniętych ustach należy mruczeć głoskę M, a potem z luźno otwartą buzią dodaje się samogłoski (np. mmmmaaa…);
Kształtujące umiejętność kontroli poziomu głośności wypowiedzi – wymawianie głoski [a] używając intonacji twierdzącej, pytającej, wykrzyknienia (pamiętając, z czym dana intonacja się wiąże np. wykrzyknienie -> podniesienie głosu) lub czytanie krótkiego dialogu;
Ćwiczenia artykulacyjne:
Normalizacja napięcia mięśni artykulacyjnych – masaż twarzy, „przerysowana” wymowa samogłosek;
Poprawa siły narządów mowy – przerzucanie powietrza (lub wody) z policzka do policzka, naprzemiennie dzióbek-uśmiech, parskanie ustami, wklejanie języka do podniebienia; naśladowanie ziewania;
Poprawa wyrazistości mowy – czytanie na głos z naciskiem na wyrazistość (stopniowo: krótkie słowa, dłuższe, zdania, teksty).
