Rola logopedy/ neurologopedy w terapii osób z chorobą/ zespołem Parkinsona.

Rola logopedy w terapii osób z chorobą Parkinsona

Charakterystyka choroby – co warto wiedzieć?

Obecnie zaburzenia neurologiczne stanowią pierwszą na świecie przyczynę niepełnosprawności. Statystyki WHO pokazują, że liczba chorych rośnie każdego roku, dlatego tak ważne jest zwiększanie świadomości społeczeństwa w tym obszarze.

Jedną z najczęściej występujących przewlekłych chorób neurodegeneracyjnych (spowodowanych postępującym procesem obumierania komórek nerwowych w mózgu) jest choroba/ zespół Parkinsona (ang. Parkinson’s disease, PD). Według statystyk na świecie żyje około 10.000.000 osób z chorobą Parkinsona, natomiast w Polsce około 100.000 osób.

Objawy ruchowe choroby Parkinsona – wpływ na mowę:

·           Głównym objawem ruchowym choroby Parkinsona, występującym u wszystkich pacjentów, jest bradykinezja, czyli spowolnienie wykonywania ruchów. Początkowo symptom ten zaczyna obejmować palce, stopy oraz jedną kończynę. W miarę postępowania choroby, objaw widoczny jest także na innych mięśniach ciała. Skutkami bradykinezji są: maskowata twarz (w ślad za tym – hipomimia, czyli ograniczona mimika), zmniejszenie częstości mrugania oraz dysfunkcja współruchów kończyny górnej mocniej dotkniętej objawem.

·           Sztywność mięśniowa – objaw dotyczy całego ciała i jest wywołany wzmożonym napięciem mięśniowym.

·           Drżenie, czyli rytmiczne, mimowolne, powtarzające się szybkie ruchy mięśni, które występują u 75% osób z PD. Drżenie może występować w trakcie wykonywania ruchu dowolnego (drżenie kinetyczne) lub gdy mięśnie są rozluźnione, np. w pozycji leżącej lub siedzącej. Siła i natężenie tego objawu jest skorelowana ze stresem, częstotliwość drgań rośnie podczas zmęczenia, nadmiernego pobudzenia lub w trakcie wykonywania zadań, które wymagają szczególnej koncentracji.

Powyższe przejawy choroby mają wpływ na:

1.      Ruchy narządów mowy i mogą powodować:

- spowolnienie mowy (inaczej bradylalię),

- ograniczenie mimiki twarzy (hipomimia),

- trudność w wykonywaniu szybkich i precyzyjnych ruchów wargami, językiem i innymi mięśniami,

- problemy z wydobyciem głosu, ciche mówienie, czy brak wyraźnego akcentu,

- problemy z właściwą intonacją- słabe możliwości modulacji głosu,

- mimowolne powtarzanie tych samych słów/ sylab,

- trudności z rozpoczęciem wypowiedzi,

- robienie dłuższych pauz podczas mówienia.

2.      Mięśnie układu oddechowego, co powoduje:

- spłycenie wdechu,

- skrócenie fazy wydechowej.

3.      Połykanie (jedzenia, picia, śliny):

- trudności z wykonywaniem ruchów celowych, jak nabieranie pokarmu widelcem, kierowanie go do jamy ustnej,

- problemy z żuciem pokarmów,

- trudności z domknięciem warg w trakcie jedzenia,

- opóźnienie odruchu połykania,

- nadmierne ślinienie (spowodowane niską częstotliwością połykania),

- dostawanie się pożywienia i płynów do jamy nosowej (z powodu zbyt słabej pracy podniebienia miękkiego),

- aspiracje treści pokarmowej do tchawicy, a następnie do płuc.

Złożoność choroby Parkinsona – zarówno etiologii, jak i specyfiki objawów, wymaga zaangażowania specjalistów z wielu dziedzin: neurologii, psychiatrii, neuropsychologii, fizjoterapii, dietetyki, a także logopedii, która pełni ważną rolę w procesie terapeutycznym.

Rola logopedy/ neurologopedy w pracy z osobą z chorobą Parkinsona:

• rozmowa z pacjentem/tką oraz rodziną na temat obecnego stanu zdrowia oraz przeanalizowanie dokumentacji medycznej.

• Przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki celem ustalenia ilości oraz nasilenia trudności logopedycznych (badanie narządów artykulacyjnych, mówienia, oddychania, fonacji, jedzenia i połykania).

• Ustalenie planu terapii w oparciu o indywidualnie dobrane metody i strategie pracy (terapia może obejmować, m.in trening wysiłku oddechowego, ćwiczenia usprawniające pracę narządów mowy- ich fonacji, trening głosu, czy naukę technik usprawniających i/ lub kompensacyjnych w procesie połykania).

• Edukacja pacjenta/ tki i najbliższego otoczenia.

• Prowadzenie terapii logopedycznej (liczba spotkań: 1/2 razy w tygodniu dobierana jest indywidualnie).

Choroba Parkinsona jest nieuleczalna, jednak dzięki odpowiednio dobranemu leczeniu i rehabilitacji, które mają na celu spowolnienie objawów za pomocą różnych form oddziaływania terapeutycznego – można wpłynąć na jakość życia pacjentów.

Można wyróżnić kilka celów leczenia tego schorzenia:

• spowolnienie postępującej choroby, a w ślad za tym – nasilających się objawów ruchowych (głównie bradykinezji, czyli spowolnienia ruchów),

• przeciwdziałanie pojawieniu się powikłań,

• rehabilitacja zaburzeń pozaruchowych (między innymi: otępienia, zaburzeń snu, depresji, anhedonii, zaburzeń mowy i głosu, spowolnienia myślenia, słabej koncentracji).

 Katarzyna Zakrzewska- neurologopeda

Literatura:

1.      Czarnecka I., Gałązka-Sobotka M. i wsp.: Brain Plan dla Polski – strategiczny raport dla zdrowia mózgu [online], Warszawa, 2019: Fundacja NeuroPozytywni, https://www.braincouncil.eu/wp-content/uploads/2019/07/Raport_BRAIN_PLAN.pdf

2.      Dorsey E.R., Elbaz A. i wsp.: Global, regional, and national burden of Parkinson's disease, 1990–2016: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2016., The Lancet, 2018, 17(11), p. 939-952.

3.      https://www.parkinson.org/Understanding-Parkinsons/Statistics

4.      Lewicka T.: Diagnoza i terapia zaburzeń mowy u pacjentów z chorobą Parkinsona, Logopeda, red. Gruby J., Szamburski K., Warszawa, 2009, 1(7), s. 116-125.

5.      Reuter I.: Choroba Parkinsona, red. Budrewicz S., Wrocław, 2019

6.      Pawlukowska W., Honczarenko K. i wsp.: Charakter zaburzeń mowy w chorobie Parkinsona, Neurologia i Neurochirurgia Polska, Gdańsk, 2013; 47(3), s. 263-270

7.      Panasiuk J.: Postępowanie logopedyczne w przypadku chorób neurodegeneracyjnych, [w:] Standardy postępowania logopedycznego, red. Grabias S. (i in.), Lublin, 2015, s. 955-994